Impulsem do zwołania zgromadzenia było rosnące napięcie wokół nauk Ariusza, prezbitera z Aleksandrii, który kwestionował boskość Chrystusa. Obawiając się rozłamu, Konstantyn Wielki – pierwszy chrześcijański cesarz – zaprosił wszystkich biskupów Imperium, by wspólnie wypracowali kompromis. W obradach, które trwały od 19 do 25 lipca, wzięło udział około 220 hierarchów i ich delegatów. Papież Sylwester I wysłał dwóch kapłanów – Witona i Wincencjusza – natomiast przewodnictwo powierzono doświadczonemu biskupowi Hozjuszowi z Kordoby.

Credo – wspólny język wiary

Najważniejszym owocem soboru było przyjęcie krótkiego, ale niezwykle precyzyjnego wyznania wiary. Po raz pierwszy użyto w dokumencie terminu homoousios („współistotny”), podkreślając, że Syn jest tej samej natury co Ojciec. Uchwalenie Credo zakończyło arianizm jako oficjalną opcję teologiczną, choć dyskusje trwać miały jeszcze pokolenia. Tekst, rozszerzony w 381 r. na Soborze Konstantynopolitańskim, recytowany jest do dziś podczas niedzielnych Mszy jako „Wierzę w jednego Boga”.

Kiedy wypada Wielkanoc?

Równie przełomowe było ustalenie jednolitej daty święta Zmartwychwstania. Ojcowie z Nicei ustalili, że Pascha powinna przypadać w pierwszą niedzielę po pełni Księżyca następującej po równonocy wiosennej. Reguła ta, choć prosta, do dziś wymaga koordynacji kalendarzy: na Zachodzie po reformie gregoriańskiej (1582) różnica w stosunku do wschodniego kalendarza juliańskiego sięgnęła obecnie 13 dni, stąd Wielkanoc często obchodzona jest w różnych terminach.

Dyscyplina i hierarchia

Oprócz spraw dogmatycznych ojcowie soborowi przyjęli 20 kanonów dotyczących życia duchownych. Potwierdzono m.in. prymat biskupów Rzymu, Aleksandrii i Antiochii, a biskup Jerozolimy otrzymał status honorowy. Zasady wyświęcania hierarchów (co najmniej trzech konsekratorów i zgoda metropolity) stały się fundamentem kościelnej procedury aż do dziś. Odrzucono natomiast projekt powszechnego celibatu, pozostawiając tę decyzję lokalnym synodom.

Dziedzictwo soboru

Choć od obrad w Nicei minęło 1700 lat, skutki decyzji podjętych w r. 325 pozostają widoczne. Credo nicejsko-konstantynopolitańskie funkcjonuje jako wspólny mianownik większości tradycji chrześcijańskich, a ruchome święto Wielkanocy wciąż wyznacza kształt roku liturgicznego. Historycy uznają Sobór Nicejski za początek modelu soborów „powszechnych”, w ramach których Kościół próbuje – często w burzliwych debatach – osiągnąć jedność przekonań.

Inicjatywy jubileuszowe

Rok 2025 przyniósł liczne konferencje i projekty naukowe. Watykański Komitet ds. Dialogu Ekumenicznego zapowiedział wspólne nabożeństwa z Kościołami wschodnimi, zaś Muzeum Archeologiczne w İzniku przygotowało specjalną wystawę prezentującą rekonstrukcję sali obrad. Z kolei uniwersytety w Oxfordzie, Atenach i Toronto organizują cykl debat na temat aktualności decyzji sprzed siedemnastu stuleci.