Wprowadzenie

W pierwszej połowie naszego wieku prowadzono niekończące się dyskusje na temat powszechnego powołania do mistyki, czy konkretniej do kontemplacji wlanej. Powiedziano w zasadzie wszystko, wystarczy sięgnąć do odpowiednich pozycji. Począwszy od Soboru Watykańskiego II nie toczy się już tego rodzaju sporów, ale mówi się o “powszechnym powołaniu do świętości”. Wiadomo jednak, że te dwie rzeczywistości: mistyka i świętość, chociaż nie są tożsame, są sobie bardzo bliskie. Można powiedzieć za znanym w środowisku rzymskim liturgistą Carlo Rocchetta, że mistyka jest “doświadczalnym aspektem świętości” .

Nic więc dziwnego, że i w naszych czasach pojawiają się tezy o powszechnym przeznaczeniu mistyki, jak: “Chrześcijanin XXI wieku albo będzie mistykiem, albo go w ogóle nie będzie” (K. Rahner).

W każdej epoce Kościoła “ramię w ramię” wraz ze świętością kroczyła mistyka. Należy wierzyć, że nasza epoka nie jest pod tym względem wyjątkiem. Jest jednak pewne “ale”. Dzisiaj Duch Święty wzbudza nowe formy mistyki, dlatego trzeba być na nie otwartym. Jeśli zamkniemy się w formach mistyki klasycznej, nie będziemy w stanie rozpoznać jej w innych formach, równie autentycznych. 

Do rozpoznania nowej postaci mistyki nie można jednak dojść, ignorując całe mistyczne dziedzictwo Kościoła, i stojąc na płaszczyźnie samej formy. Jak uczą wielcy mistrzowie życia duchowego, o autentyzmie mistyki decydują: jej pochodzenie i jej owoce. Stąd konieczne jest dotarcie do istoty rzeczy. Kiedy stwierdzimy jej istnienie, możemy przejść do formy. 
Na mistykę spojrzymy z punktu widzenia jej źródeł, istoty i fenomenów mistycznych.

1. Mistyka rozpatrywana od strony jej źródeł

W najszerszym tego słowa znaczeniu mistyka oznacza rzeczy tajemne, zakryte, do których nie ma bezpośrednio dostępu, a które należą do dziedziny religijnej lub moralnej . Termin jest spokrewniony ze słowem wyrażającym ten sam temat i ważność: mysterion. Termin “mistyka” sięga starożytności helleńskiej, gdzie posiada znaczenie religijne i oznacza sekret z dziedziny sacrum . Dla starożytnych Greków mistycznym było to, co odnosiło się do “misteriów”, czyli tajemnych ceremonii religijnych, do których nie było dostępu bez pewnej inicjacji. Jeżeli ktoś został wprowadzony w tajniki danego misterium, miał obowiązek milczeć i nie wyjawiać zdobytej wiedzy. Właśnie to tłumaczy pochodzenie zarówno terminu “mystykos” jak i “mysterion” od “myo”, co znaczy zamknąć oczy i usta; oczy, by nie widzieć tego, co tajemne, a usta, by tego nie zdradzać .

Mimo, że termin stosowano także do rzeczy tajemnych o charakterze świeckim, znaczenie religijne pozostało przez wieki jako podstawowe i wiodące. Ono też stało się podstawą do wypracowania chrześcijańskiego znaczenia terminu “mistyczny”, “mistyka”.
Odkrywanie pełnego znaczenia mistyki dokonywało się stopniowo i, mówiąc ogólnie, w trzech dziedzinach teologii: biblijnej, liturgicznej i duchowej. Sektor duchowy jest z okresu najpóźniejszego. Pismo Święte i sakramenty stanowią bowiem źródło życia duchowego w ogólności, a mistycznego tym bardziej. 

Rzeczywistością, która wyprzedza wszelkie chrześcijańskie działanie i mistyczne doświadczenie jest bez wątpienia misterium zbawienia odsłonięte najpełniej w Chrystusie i uobecnione w sakramentach Kościoła. Stąd Mistykę jako szczególne doświadczenie duchowe, można określić tylko w powiązaniu z MISTERIUM Chrystusa, które święty Paweł opisał jako wielki sekret Słowa Bożego, objawiony wreszcie światu. Doświadczenie misterium jest możliwe wyłącznie dzięki Bożemu działaniu w wierzącym, który jest na nie otwarty. 

Wymowny w tym względzie jest tytuł książki jednego z hiszpańskich profesorów: Mistyka: doświadczenie misterium . Naprowadza nas on już na samym początku na właściwe rozumienie mistyki w chrześcijaństwie.

–– Biblia. Przymiotnik “mistyczny” oznaczał najpierw najgłębszy sens Pisma Świętego, do którego można było dojść jedynie przez wiarę . 

Tradycja chrześcijańska uznaje potrójny sens Pisma św., mianowicie: 1) alegoryczny, 2) tropologiczny (zastosowanie moralne), oraz anagogiczny: sens duchowy, odsłaniający całą głębię pisma. Sens anagogiczny będzie ostatecznie mistycznym sensem Pisma Świętego, który odkrywamy dzięki doświadczeniu życia wiecznego na tyle, na ile jest to możliwe tu na ziemi . Sens tropologiczny i anagogiczny wiążą się ściśle z życiem sakramentalnym Kościoła, gdyż w sakramentach uobecnia się tajemnica Chrystusa . 
–– Liturgia. Równolegle do biblijnego zastosowania terminu, “mistyczną” nazywano głęboką rzeczywistość sakramentów, zakrytą, a równocześnie ukazywaną przez widzialne symbole. Rzeczywistość ta, według wiary chrześcijańskiej, to nic innego jak misterium Chrystusa, które staje się w pewien sposób przyswajalne dla nas .

Jest to, patrząc od innej strony, drugi etap objawienia Misterium, który odtąd jest równoległy z pierwszym. Misterium głoszone przez Słowo Boże jest jednocześnie uobecniane przez celebrację sakramentów. Chrześcijańskie życie mistyczne jest w związku z tym w sposób radykalny sakramentalne .

– Łaska. Termin “mistyczny” odnosi się także do rzeczywistości tajemnic Bożej łaski w duszy. Mistycznym jest nadprzyrodzone komunikowanie się z Bogiem, możliwe dzięki łasce chrztu świętego. Misterium Chrystusa głoszone przez Słowo, uobecniane w sakramentach w Kościele staje się obecne w duszy wierzącego i niejako przyswajalne przez niego.

Z kolei przechodząc do tego duchowego znaczenia mistyki, możemy jeszcze mówić o postępie w niej : 

W okresie od narodzenia i chrztu aż do duchowego nawrócenia już możemy mówić o elementach mistyki, jakimi są wiara wlana i łaska uświęcająca. Jest to przypadek ludzi ochrzczonych, którzy jeszcze nie podjęli się osobowego życia duchowego, a praktyki religijne spełniają głównie pod wpływem zewnętrznych bodźców. Mają już jednak uczestnictwo w zbawczym misterium Chrystusa.
  O życiu duchowym w ścisłym znaczeniu możemy mówić jednak dopiero po nawróceniu duchowym, kiedy człowiek daje Bogu swoje “tak” w wierze. Podejmuje życie łaski w sposób świadomy, starając się oceniać całe swoje życie w świetle wiary i w takim też świetle podejmować wszystkie swoje życiowe zadania. Zaczyna dążyć do zjednoczenia z Bogiem praktykując modlitwę, współpracując z łaską w uwalnianiu serca od różnych ziemskich niewoli, korzystając z sakramentów, itp. Tę duchową działalność człowieka można nazwać mistyczną, i będzie to znaczenie węższe od poprzedniego.

Tutaj życie duchowe staje się synonimem życia mistycznego.

Jednakże nie to jest mistyką w ścisłym znaczeniu. Większość autorów duchowości rezerwuje termin “mistyczny” do wyższych stanów życia duchowego. Według tych autorów, stan mistyczny jest szczególnym rodzajem zjednoczenia z Bogiem i ma miejsce nie u wszystkich wierzących, nawet tych bardzo gorliwych. Jest to szczególna łaska, którą człowiek nie może się posługiwać według swego upodobania. Taki człowiek może wzbudzać, z pomocą zawsze dostępnej mu łaski, akty wiary, nadziei, pokory, skruchy itp. jednak nie może w żaden sposób “postarać się” w najmniejszym chociażby stopniu o jakiś stan mistyczny. 

Spojrzenie na mistykę od strony jej źródeł nie daje możliwości koncentrowania się na fenomenach mistycznych.

2.Mistyka rozpatrywana od strony jej antagonistów

Współcześni teolodzy używają terminu “mistyka” zarówno na określenie “życia mistycznego” jak i na określenie “doświadczenia mistycznego”. Można powiedzieć, że te dwa terminy odzwierciedlają obecność i działanie obydwóch protagonistów mistyki: Boga i człowieka. Życie mistyczne każe myśleć o tajemniczym życiu łaski pod wpływem Ducha, natomiast doświadczenie mistyczne o zaangażowaniu czynnym i jeszcze bardziej biernym człowieka.

2.1. Życie mistyczne

Jakkolwiek różne są opinie teologów co do natury mistyki i jej konstytutywnych elementów, wszyscy zgodni są co do tego, że chrześcijańskie życie mistyczne jest pełnym rozwojem i przeżywaniem życiem łaski i cnót teologalnych; jest rozwojem, który prowadzi wierzącego do cognitio Dei experimentalis, dzięki działaniu Ducha Świętego w sposób boski lub ponadludzki .

Określenie, jakie daje życiu mistycznemu J. G. Arintero możemy uznać za reprezentacyjne. Widzi on życie mistyczne jako:

 “...głębokie życie wewnętrzne, którego doświadczają dusze sprawiedliwe, dzięki temu, że pozostają pod ożywczym działaniem Ducha Jezusa Chrystusa, przyjmują coraz lepiej, a czasami jasno odczuwają, Jego Boży wpływ   smakowity lub bolesny   a przez to postępując w zjednoczeniu stopniowo upodobniają się do Chrystusa i przemieniają w Niego” .

Wynika z tego, że chrześcijańskie życie mistyczne jest normalnym rozwojem łaski chrztu świętego, i jest uczestnictwem w nadprzyrodzonej wspólnocie z Osobami Trójcy Świętej. Ten pełny rozwój życia łaski dokonuje się pod przewodnictwem Ducha Świętego i zakłada szczególne uczestnictwo w sakramentach, szczególnie w Eucharystii. 

Działanie to sprawia postęp wierzącego w zjednoczeniu i upodobnieniu do Chrystusa. Samo doświadczanie Bożego działania jest jednak sprawą drugorzędną.

Według R. Garrigou Lagrange istotne elementy życia mistycznego, można ująć w formułę: wlane i miłosne poznanie Boga . Słowo ‘wlane’ wskazuje na ‘bierny’ sposób komunikowania duszy wiedzy mistycznej. Ten autor tłumaczy życie mistyczne również w oparciu o działanie Ducha Świętego poprzez swoje dary na sposób boski, tzn. będący poza możliwościami wysiłków ludzkich.

O dwojakim sposobie uzdolnienia człowieka do działania nadnaturalnego mówi św. Tomasz: sposób ludzki jest możliwy dzięki otrzymaniu cnót wlanych: sposób boski dzięki darom Ducha Świętego. W. Słomka wyjaśnia:

“Obie te aktywności są nadnaturalne, jednakże istnieje między nimi różnica ze względu na principium movens, którym w pierwszym wypadku jest sam człowiek, a ściśle mówiąc rozum człowieka, a w wypadku drugim Bóg” .

Z tego co dotąd powiedziano wynika, że życie mistyczne nie musi nieść z sobą doświadczenia mistycznego opisanego przez św. Teresę i św. Jana od Krzyża. Takie doświadczenie nie jest konieczne, by móc mówić o życiu mistycznym . W tym wypadku termin mistyka może być zastosowany jedynie w znaczeniu mniej ścisłym .

2.2 Doświadczenie mistyczne

O doświadczeniu mistycznym, we właściwym tego słowa znaczeniu, możemy mówić dopiero w oparciu o istnienie życia mistycznego. Doświadczenia mistycznego nie można bowiem traktować abstrakcyjnie, w oderwaniu od tego, co je podtrzymuje i żywi tj. w oderwaniu od relacji z Misterium i z wiarą . Mistyk doświadcza w sobie właśnie niewypowiedzianej rzeczywistości Misterium Chrystusa. Uczestnictwo w Misterium niesie z sobą podwójne dobrodziejstwo: poznanie bogactwa Misterium i uświęcenie człowieka. 
Szukając istoty doświadczenia mistycznego w takim kontekście należy uwzględnić:

1) przedmiot doświadczenia, którym jest Misterium; 

2) podmiot doświadczenia   wierzący; 

3) nową relację między nimi . 

Istoty doświadczenia mistycznego należy szukać w nowości owej relacji wierzącego z Bogiem.

Na czym owa nowość polega? Ze strony Boga jest to działanie bez pośrednictwa pojęć i obrazów, można powiedzieć działanie “bezpośrednie”. Ze strony człowieka ma do czynienia z doświadczeniem bierności. Jest ono ściśle związane z odkryciem w swoim życiu duchowym przemożnego działania Ducha Świętego, któremu wierzący okazuje posłuszeństwo. Na tym etapie życia duchowego w ludzkiej świadomości dominuje działanie Ducha Świętego i On udziela człowiekowi poznania i miłowania według swojego boskiego sposobu. A człowiek jest tego świadomy.

Istoty doświadczenia mistycznego należy zatem szukać w świadomości bezpośredniej (bez pośrednictwa pojęć) boskiej interwencji Boga w osobiste życie duchowe . A. Gardeil mówi, że w doświadczeniu mistycznym nie są potrzebne pojęcia, mistyk wchodzi w kontakt z Misterium w sposób bezpośredni .

Mistycy są, jak się wyraził Grandmaison, “świadkami miłosnej obecności Boga w nas” . Oto wymowny opis doświadczenia mistycznego św. Teresy z siódmego mieszkania Twierdzy:

“O Boże wielki! Jakaż to różnica słyszeć te słowa i z wiarą je przyjmować, a czuć i rozumieć w taki sposób całą ich prawdę! Dusza, o której mówię, w ciągłym żyje zdumieniu, rosnącym z dniem każdym. Ma to uczucie, że te Boskie trzy Osoby nigdy nie odeszły od niej; jasno widzi, w sposób wyżej opisany, że mieszkają we wnętrzu, w najgłębszym wnętrzu jej, jakby w głębi jakiejś bezdennej. Nie mając nauki, nie potrafi wytłumaczyć, jaka to głębia, ale czuje to, że tam mieszka z nią to boskie towarzystwo” (Twierdza wewnętrzna VII, 1, 7; por. wcześniej VII, 1, 6). 

Ten tekst komentuje A. Royo Marín:

“Udzielanie się Boga w mistycznym zjednoczeniu nie zawsze jest tak wzniosłe jak opisane tutaj przez Teresę, ale zawsze jest,   za wyjątkiem biernych oczyszczeń lub nocy duszy   doświadczalną percepcją życia łaski. Słyszeć i wierzyć to charakterystyka człowieka w stanie ascetycznym. Zrozumieć w sposób niewypowiedziany, doświadczalny   jest to przywilej mistyka” .

Teologowie zgadzają się co do tego, że do istoty mistyki, a  więc i doświadczenia  mistycznego, nie należą nadzwyczajne zjawiska towarzyszące, jak stygmaty, wizje, bilokacja... Wskazują natomiast na następujące cechy doświadczenia  mistycznego:

1. Istnieją chwile krótkie i nie zaplanowane przez mistyka, kiedy bez własnego starania o to wchodzi w bezpośredni kontakt z nieskończoną Dobrocią;

2. To bezpośrednie uchwycenie obecności Boga (raz bolesne, raz słodkie, czasami jedno i drugie jednocześnie) jest niewymowne;
3. Poznanie, jakie się z tego rodzi, jest poznaniem ogólnym, ubogim w szczegóły;

4. Poznanie mistyczne posiada swoje bogactwo uczuciowe o niezwykłej wewnętrznej sile. Jawi się jako bezdyskusyjna i narzucona oczywistość;

5. Tu ma swoje źródło specyficzny język symboli .

Warto zauważyć, iż jakkolwiek używamy terminu “doświadczenie” nie koncentrujemy się na doznaniach podmiotu, ale na relacji z Bogiem. Jeżeli tej relacji będą towarzyszyć zjawiska psychosomatyczne nie zmieni to istoty rzeczy. Z praktycznego punktu widzenia zjawiska psychosomatyczne mają jednak bardzo duże znaczenie i właśnie ich obecność wymaga szczególnego kierownictwa duchowego.

W naszym wieku studiujący naturę mistyki doszli do dwóch skrajności: z jednej strony podkreślali prawie wyłącznie element psychologiczny i subiektywny, a z drugiej, na zasadzie reakcji, odrzucali wszelkie elementy psychologiczne, uwypuklając w mistyce to co obiektywne, płynące z dogmatu . Pierwszą tendencję reprezentuje A. Poulain , zaś pionierem tej drugiej, nowszej jest Dom Stolz . Skrajne tendencje domagają się, rzecz jasna, ześrodkowania, czego podejmowali się niektórzy karmelici bosi (Gabriel od św. Marii Magdaleny).

Reasumując dotychczasowe rozważania trzeba powiedzieć: w centrum mistyki chrześcijańskiej jest, według terminologii św. Pawła, “misterium”, zamiar Boga, “aby wszystko zjednoczyć w Chrystusie” (Ef 1,9 10). W misterium niegdyś ukrytym dziś objawionym, Bóg kontynuuje w ludziach cud dokonany w Chrystusie   włącza ich w Jego paschalne przejście ze śmierci do życia, ze stanu nieprzyjaźni do stanu wspólnoty miłości. To przejście możliwe jest tylko dzięki ofierze Chrystusa i spełnia się przez Niego i w Nim   dzięki uczestnictwu w Jego łasce.

Bóg wychodząc nam naprzeciw domaga się odpowiedzi. Jest nią wiara. Dzięki wierze człowiek staje się przenikniony treścią misterium   miłością TRÓJCY. Wiara interioryzuje misterium w duszy człowieka, czyni to w coraz dojrzalszy sposób dzięki miłości. W oderwaniu od tych realiów zbawienia nie można mówić o chrześcijańskim doświadczeniu, tym mniej o chrześcijańskiej mistyce.

Istotą mistyki jest wlane i miłosne poznanie Boga, dzięki któremu wierzący nabywa doświadczenia Misterium. Mistyka byłaby wiedzą o misterium Chrystusa, nabytą dzięki szczególnemu zjednoczeniu z Nim, mocą Ducha. Od wierzącego wymagana jest uległość, dyspozycyjność, otwartość na Boże działanie, co wyraża się terminem “bierność”, które jest typową cechą doświadczenia mistycznego. Mistyk ma jasną świadomość tego, że to doświadczenie nie jest jego dziełem. Może jedynie w sposób wolny otworzyć się na to tajemnicze Boże działanie. Jak pisze W. Świerzawski:

“Ta bierność odróżnia mistykę od magii, która próbuje dominować nad Innym czy manipulować ogarniającym misterium. Jednak bierność mistyczna nie jest inercją, tym bardziej brakiem działania. Głębia duszy jest jeszcze bardziej aktywna niż poprzednio; człowiek doświadcza mocy nowej, mocy otrzymanej od Innego” .

Chodzi tu zatem o bierność relatywną nie absolutną czyli w odniesieniu do Głównego Działającego. Św. Teresa mówi, że wola wyraża zgodę (7M 1,6 7) współpracując z Bożym działaniem . Mistyk w odróżnieniu od innych chrześcijan doświadcza w sobie niewypowiedzianą rzeczywistość łaski. W tym leży radykalna różnica pomiędzy mistykiem a niemistykiem, poznaniem mistycznym, które jest “cognitio experimentalis de Deo” , a poznaniem za pośrednictwem pojęć.

Raz wierzący może doświadczać obecności Boga w duszy, innym razem Jego działania. Ostatecznie, zgodnie z nauką św. Tomasza [I II,3,2 ad 4], w Bogu nie ma rzeczywistego odróżnienia pomiędzy jego istotą a działaniem.

Jak zauważa T. Goffi najnowsza teologia mistyki (do połowy XX wieku) skupiła swoją uwagę na dwóch istotnych twierdzeniach: chrześcijańskie doświadczenie mistyczne jest “pewną wiedzą” (chociaż “jakby nie wiedząc”); doświadczenie mistyczne jest wiedzą nabywaną przez uleganie pewnej inicjatywie, obecności, działaniu (= bierność mistyczna) .

3. Uwarunkowania chrześcijańskiej mistyki

Teologia życia duchowego zajmuje się, zgodnie ze swoją nazwą - życiem duchowym, pojmowanym jako osobowa relacja z Bogiem zapoczątkowana i podtrzymywana z Jego inicjatywy w sposób darmowy. Taki punkt widzenia mistyki domaga się, by ona respektowała prawdy, które są u podstaw teologii życia duchowego. A mianowicie:

1. Życie duchowe będąc osobową relacją z Bogiem wymaga, by ta relacja była oparta na spotkaniu w całej prawdzie Boga i człowieka. Bóg mistyków musi w związku z tym być Bogiem Objawienia. Stąd wszelka autentyczna mistyka musi nosić na sobie rys trynitarny, jako że nasz Bóg jest Bogiem Trójjedynym.

2. Autentyczna mistyka nie może istnieć bez osoby Chrystusa. Ona prowadzi zawsze tam, gdzie Jego możemy odnaleźć. Osobowa relacja z Bogiem ma miejsce w Jezusie Chrystusie dzięki tajemnicy Wcielenia. Nie może być nigdy zaproponowana skala takich wartości, gdzie etap Wcielenia Słowa będzie jedynie jednym z etapów, który następnie może być przekroczony i ignorowany. Jezus Chrystus jest Mądrością Ojca i jedyną Drogą do Ojca. Bez pośrednictwa Chrystusa nie można dojść do Bożej Mądrości i do Ojca.  
3. Autentyczna mistyka przychodzi przez krzyż i ciemność. Każdy chrześcijanin powinien wiedzieć, że Jego Mistrz umarł na Krzyżu. Zbawienie przyszło przez Krzyż i mistyka także jest wiedzą płynącą z Krzyża (scientia crucis).

4. Autentyczny mistyk nie może nim być ze szkodą dla wartości ludzkich i chrześcijańskich, gdyż takie jest podstawowe powołanie wszystkich. Tutaj wystarczy się odwołać do Nowego Testamentu, w którym żyli wielcy mistycy i kierowali się największym przykazaniem chrześcijańskim miłości Boga i bliźniego. 

5. Autentyczne życie duchowe, zatem i mistyka, nie może wyobcowywać mistyka z jego historii. Nie może być autentycznym mistykiem człowiek, który rzekomo dzięki doświadczeniu mistycznemu zatracił poczucie rzeczywistości.

Te wskazania nie rozwiązują wszystkich problemów mistyki chrześcijańskiej, rozwiązują jednak problem podstawowy, ustawiając ją w zdrowym chrześcijańsko ludzkim kontekście.

4. Fenomeny mistyczne

W mistyce możemy wyróżnić wiele elementów: życie mistyczne, doświadczenie mistyczne, stany mistyczne, akty mistyczne i także fenomeny mistyczne. Te ostatnie są czymś innym niż życie mistyczne, niż akty mistyczne i doświadczenie mistyczne. Mogą towarzyszyć doświadczeniu mistycznemu, ale nie muszą i wcale mistyka na tym nie cierpi.

Definicja. Fenomeny mistyczne mogą być określone jako wydarzenia przekraczające zwyczajne życie chrześcijańskie, będące udziałem niektórych wierzących, którzy uświadamiają sobie bezpośrednie działanie Boga w ich życiu duchowym . 

Tego rodzaju przejawy życia duchowego mogą się objawić także w sferze zmysłowej i cielesnej, np. w postaci stygmatów, lewitacji, zawieszenia niektórych władz zmysłowych i cielesnych jak podczas ekstazy . 

Opisanie ich wszystkich zajmuje uznanemu teologowi A. Royo Marin około osiemdziesięciu stronic gęstego tekstu. Dlatego niech nam wystarczy wskazanie na miejsce wszystkich fenomenów w życiu mistycznych i ich ocena przy procesach kanonizacji. 

Istnieją trzy płaszczyzny procesu zjednoczenia mistycznego: wewnętrzna łaska (działanie Ducha Świętego nazywane przez Jana od Krzyża “teologią mistyczną”, lub kontamplacją wlaną) bezpośrednio nieuchwytna dla wierzącego; płaszczyzna reperkusji psycho-somatycznych, którymi mistyk może się podzielić; płaszczyzna moralna, czyli skutki w postępowaniu. Do wglądu wierzącego dostępne są dwie ostatnie płaszczyzny, po których może przekonać się o szczególnym Bożym działaniu i skutku tego działania. 
Dlatego przy badaniu życia mistyka najważniejsze jest źródło jego doświadczeń oraz ich owoc. Źródłem jest Misterium Chrystusa obecne w Słowie i sakramentach, owocem jest życie miłością, której konkretna forma zależy od osobistego powołania i okoliczności życia.

Bywa, że fenomeny idą w parze ze szczególnym Bożym przekazem. W drugiej księdze Drogi na Górę Karmel Jan od Krzyża mówi o czterech sposobach szczególnych pojmowań (percepcji), nazywanych przez niego pojęciami duchowymi: widzenie, objawienia, słowa i duchowe odczucia (Droga na Górę Karmel II, 10,4). 

Tradycja kościelna przy procesach kanonizacji nigdy nie brała pod uwagę fenomenów mistycznych jako czynnika o decydującym znaczeniu. Oddzielano świętość i heroizm cnót od nadzwyczajnych zjawisk, które im niekiedy towarzyszą.

Fenomeny a duchowość. Wprawdzie cała duchowa tradycja głosi, że fenomeny mistyczne nie należą do istoty życia duchowego, to trzeba wraz ze św. Teresą stwierdzić, że rzadko można spotkać wierzącego, który doszedłby do wysokiego stanu zjednoczenia z Bogiem, osiągnął cnoty w stopniu heroicznym i nie doświadczył żadnych fenomenów (por. F 8,10). Studium fenomenów jest sprawą bardzo delikatną. Potrzeba do tego wiele roztropności i mądrości. 

W środowiskach psychologicznych fenomeny o charakterze nadprzyrodzonym są odrzucane jako nie mające podstaw naukowych.
Uczciwej byłoby powiedzieć, że niektóre zjawiska “nie są możliwe do wyjaśnienia w oparciu o metody naukowe”.

Fenomeny mistyczne brane są pod uwagę po uprzednim stwierdzeniu autentycznego życia duchowego (heroiczności cnót) i po tym jak ich obecność została stwierdzona ponad wszelką wątpliwość.

W życiu duchowym najważniejsza jest dyspozycyjność wobec Boga

Zakończenie

1. Podstawą i źródłem wszelkiej autentycznej mistyki jest Misterium zbawcze w pełni objawione w Chrystusie i dostępne w Kościele w wieloraki sposób, przyswajalne dzięki postawie wiary i miłości. Boże działanie jest u podstaw wszelkiego życia duchowego i mistycznego od początku aż po szczyty świętości. To przesądza sprawę o charakterze chrześcijańskiej mistyki: jest ona owocem zbawczego działania Boga w Chrystusie mocą Ducha Świętego. 

2. Mistykę widzimy na normalnej drodze życia chrześcijańskiego, jako dojrzały owoc życia łaską chrztu świętego. Teologowie zajmujący tę pozycję interesują się w pierwszym rzędzie istotą rzeczy nie zaś jej przejawami.

3. Mistyka jest wiedzą o Misterium, a mistykiem   wierzący posiadający szczególne doświadczenie Bożych tajemnic w sposób habitualny.

Mistyka w swej istocie nie polega na słyszeniu słów wewnętrznych, objawień, wizji. Mistyk nie nabywa nowych pojęć, ale nowy głęboki sens, zmysł Boga. Mistyka nie niesie z sobą poznania nowych prawd ani słyszenia nowych słów. Jeżeli będą słowa, będzie to drugorzędne zjawisko towarzyszące o wartości, zresztą, dyskusyjnej. Im bardziej skupiamy się na doświadczeniu, na doznawaniu, tym bardziej ograniczamy mistykę do jej przejawów drugorzędnych odchodząc od istoty rzeczy. Skąd zatem bierze się ten podział na mistyków i niemistyków. Oczywiście z życia. Z praktyki. Widzimy, że tylko bardzo nieliczni posiadają niezwykłe doświadczenie wyróżniające ich od reszty. 

Nie widzimy powodów, dla których można by zrezygnować z tradycyjnego stosowania terminu “mistyk”. Łatwo to zrozumieć na przykładzie “męczenników”. Możemy użyć terminu męczennik w znaczeniu szerokim i każdy z nas będzie mógł się nazwać męczennikiem, a jednak przez męczenników nadal rozumiemy bardzo konkretnych chrześcijan.

4. Prawdziwa mistyka nie jest hałaśliwa i reklamowa; nie kieruje ku posłannictwu zewnętrznemu, ale działa w ukryciu i głębi duszy, gdzie przebywa Bóg i gdzie zaprasza duszę. Uczy św. Jan od Krzyża: “O duszo piękna, już wiesz, że w twym łonie ukrywa się twój upragniony Umiłowany, staraj się przebywać z Nim dobrze ukryta, a obejmiesz Go w twym łonie i poczujesz Go odczuciem miłości” (PD 1,10). Mistyka zakwita w ukryciu i jest owocem miłości wzbudzonej w duszy przez Ducha Świętego.

5. Zadaniem mistyki nie jest nawet “tłumaczenie” misteriów wiary, ale ich “kosztowanie”. Tłumaczenie dogmatów to zadanie teologii spekulatywnej posługującej się pojęciami. Bł. Elżbieta od Trójcy Świętej która tak głęboko przeżyła misterium Trójcy Świętej nie tłumaczy go; poucza natomiast jaka powinna być postawa duszy wobec Trójcy Świętej: wobec Ojca ma przybrać postawę dziecka, które chce Mu się podobać jak Jego Syn; wobec Syna pragnienie oświecenia Jego mądrością; wobec Ducha Świętego posłuszeństwo wszystkim Jego inspiracjom. Tak działa mistyka.

Jerzy Wiesław Gogola OCD