Neurobiolodzy tłumaczą, że powtarzalne czynności aktywują wciąż te same obwody neuronowe. Z czasem stają się one wprawdzie bardzo wydajne, ale jednocześnie sztywne i mniej podatne na zmiany. Ten proces, określany jako „przycinanie synaptyczne” (synaptic pruning), polega na stopniowej redukcji połączeń nerwowych, które nie są już używane.
Efekt? Mózg „porządkuje” swoje ścieżki, ale robi to kosztem elastyczności i zdolności uczenia się.
Z kolei wszystko, co nowe, zaskakujące i wymagające, działa jak naturalny dopalacz dla mózgu. Każde świeże doświadczenie, nawet drobne – jak nauka nowego języka, innej trasy do pracy czy kontakt z nieznaną kulturą – powoduje wyrzut dopaminy, neuroprzekaźnika odpowiedzialnego za motywację i poczucie nagrody.
To właśnie dopamina przekazuje mózgowi sygnał: „Zwróć uwagę – to coś ważnego”. W efekcie aktywują się ośrodki odpowiedzialne za pamięć, koncentrację i kreatywność, a w hipokampie powstają nowe neurony.
Jak podkreślają badacze, nawet u osób starszych mózg jest zdolny do neuroplastyczności, czyli przebudowy i tworzenia nowych połączeń — ale tylko wtedy, gdy spotyka się z nowością, złożonością i wyzwaniami.
Według naukowców z Uniwersytetu Kalifornijskiego i McGill University, cytowanych w „Frontiers in Psychology”, tempo starzenia się mózgu nie zależy wyłącznie od upływu lat, lecz od tego, jak bardzo przewidywalne są nasze codzienne doświadczenia.
Życie bez bodźców, zmiany i wyzwań sprawia, że mózg przełącza się na autopilota — zaczyna oszczędzać energię, ale traci zdolność przystosowania.
Wniosek płynący z badań jest prosty i optymistyczny: mózg starzeje się szybciej, gdy przestaje być ciekawy świata.
Aby go „odmłodzić”, wystarczy regularnie wystawiać się na nowe bodźce – poznawać, odkrywać, uczyć się i łamać schematy.
Nie trzeba wielkich rewolucji – nawet drobne zmiany, jak czytanie książki z innego gatunku, nauka obsługi nowego programu, spotkanie z kimś nowym czy spacer po nieznanej dzielnicy, aktywują sieci neuronalne i podtrzymują ich elastyczność.
Jak podsumowują autorzy badań:
„Nowość to nie luksus, ale biologiczna konieczność. Jest prawdziwą formułą przeciwstarzeniową dla mózgu.”
