• W Polsce wskaźnik ten wynosi zaledwie 16,7% i jest jednym z najniższych wyników w Europie.

• Raport przygotowany został przez Agencję Praw Podstawowych UE (FRA), Eurostat (urząd statystyczny UE) oraz Europejski Instytut ds. Równości Płci (EIGE)

• Raport UE wskazuje, że kraje zachodnie, w szczególności nordyckie/skandynawskie, które wcześnie ratyfikowały Konwencję Stambulską, odznaczają się wyższymi wskaźnikami przemocy wobec kobiet aniżeli kraje, które nie przyjęły dokumentu.

• Konwencja Stambulska, będąca formalnie Konwencją Rady Europy o zapobieganiu i przeciwdziałaniu przemocy wobec kobiet oraz przemocy domowej, od lat stanowi przedmiot intensywnej debaty, ze względu na kontrowersje dot. treści dokumentu i wątpliwości co do jego wpływu na rzeczywistą ochronę kobiet.

• Terminy i definicje stosowane w badaniu UE pozwalają na szeroką analizę zjawiska przemocy, natomiast tak szeroki zakres definicyjny rodzi pytania o precyzyjność wyników oraz możliwość efektywnego wdrożenia wniosków do praktyki prawnej poszczególnych państw członkowskich.

 

 

Raport „EU Gender-based Violence Survey – Key Results” opracowany przez Agencję Praw Podstawowych UE (FRA), Eurostat (urząd statystyczny UE) oraz Europejski Instytut ds. Równości Płci (EIGE) stanowi najnowsze i kompleksowe źródło danych o przemocy wobec kobiet w 27 krajach UE. Przeprowadzono go na podstawie wywiadów z 114 023 kobietami, reprezentatywnymi dla populacji każdego państwa członkowskiego (w przedziale 18-74 lat). Dane były zbierane w okresie od 2020 do 2024 roku, a metodologia obejmowała wywiady osobiste, telefoniczne i online, w zależności od kraju. Celem raportu jest analiza częstości występowania różnych form przemocy wobec kobiet, ich konsekwencji oraz interakcji z systemami wsparcia.

 

 

Struktura i wyniki raportu

 

Raport podzielono na cztery główne części:

 

  1. Przemoc ogólnie – ze strony dowolnego sprawcy – 30,7% kobiet w UE doświadczyło przemocy fizycznej, seksualnej lub groźby przemocy. Najwyższe wskaźniki przemocy odnotowano w krajach nordyckich: Finlandia (57,1%), Szwecja (52,5%), Dania (47,5%). Jedne z najniższych wskaźników występują w Polsce (16,7%) oraz Bułgarii (11,9%).
  2. Przemoc ze strony partnerów intymnych – 17,7% kobiet padło ofiarą przemocy ze strony aktualnego lub byłego partnera. Jeden z najniższych wskaźników zanotowano w Polsce (11,2%), a najwyższy na Węgrzech (41,1%).
  3. Przemoc ze strony osób trzecich (innych niż partner intymny) – 20,2% kobiet doznało przemocy od osób spoza kręgu partnerów intymnych od 15. roku życia. Na szczycie listy figuruje Finlandia (46,5%) oraz Szwecja (42%), a na jej dole znajdują się Czechy, Polska i Bułgaria (mniej niż 10%).
  4. Molestowanie seksualne w miejscu pracy – aż 30,8% kobiet doświadczyło molestowania seksualnego w swoim życiu zawodowym. Aż 30,8% kobiet w UE zgłosiło molestowanie w miejscu pracy, przy czym najwyższe wskaźniki były w Szwecji (55,4%) i Finlandii (53,7%), a najniższe w Polsce (13%) i Bułgarii (12,2%).

Dane te nasuwają pytania o przyczyny wysokich wskaźników przemocy w niektórych krajach, szczególnie w kontekście ich liberalnej polityki migracyjnej. Kraje nordyckie, takie jak Szwecja czy Dania, od wielu lat przyjmują znaczną liczbę migrantów z regionów, gdzie równouprawnienie płci jest na niskim poziomie. W tym wypadku przemoc wobec kobiet może być wynikiem zderzenia odmiennych systemów wartości.

W niektórych krajach przemoc seksualna jest szczególnie częsta:

  • Szwecja (41,0%), Finlandia (37,3%), Dania (33,3%), Luksemburg (30,0%) i Holandia (28,6%).
  • Na Węgrzech przeważa przemoc fizyczna lub groźby (31,2%) nad przemocą seksualną (17,9%).

Ponadto, w raporcie czytamy wyjaśnienie:  „W kontekście badania, za partnerów intymnych uznawano partnera w małżeństwie, związku cywilnym, związku partnerskim lub inną osobę, z którą respondentka pozostawała w związku. Mogą to być partnerzy intymni mieszkający lub niemieszkający razem z respondentką. W definicji uwzględniono obecnych partnerów respondentek oraz ich byłych partnerów, zarówno mężczyzn, jak i kobiety. Przedstawione w tym rozdziale wyniki dotyczą doświadczeń kobiet, które miały partnera intymnego w momencie badania (obecny partner) lub miały partnera intymnego w przeszłości (były partner). Wyniki zaprezentowane w dalszej części rozdziału obejmują także częstość występowania przemocy ze strony domowych sprawców, w tym partnerów intymnych, krewnych oraz innych osób, które mieszkały z respondentką w momencie wystąpienia incydentu przemocy.”

 

Rozszerzona definicja partnera intymnego

 

Definicja używana w badaniu obejmuje szerokie spektrum relacji, od formalnych związków małżeńskich i „partnerskich” po różnego rodzaju nieformalne związki. Włączenie byłych partnerów, zarówno mieszkających, jak i niemieszkających razem z ofiarą, podkreśla, że przemoc może występować także po zakończeniu relacji lub w relacjach, które nie są oparte na wspólnym gospodarstwie domowym. Taki zakres definicji być może pozwala lepiej uchwycić różnorodność doświadczeń kobiet, ale również komplikuje analizę wyników, gdyż kategorie te są bardzo szerokie.

 

Przemoc ze strony „domowych sprawców”

 

Raport wskazuje, że przemoc domowa obejmuje nie tylko partnerów intymnych, ale także krewnych i inne osoby mieszkające w jednym gospodarstwie domowym. Jest to istotne, ponieważ ofiary przemocy domowej mogą doświadczać jej ze strony członków rodziny (np. rodziców, rodzeństwa) lub współlokatorów, a także przemoc wobec jednej osoby może wpływać na innych członków rodziny (np. młodsze rodzeństwo). To rozszerzenie definicji podkreśla konieczność analizowania przemocy w kontekście całego otoczenia domowego, a nie tylko relacji intymnych.

 

Krytyka w kontekście implementacji Konwencji Stambulskiej

 

Definicja przemocy domowej zawarta w Konwencji Rady Europy o zapobieganiu i zwalczaniu przemocy wobec kobiet i przemocy domowej (zwaną potocznie „Konwencją Stambulską”) również obejmuje szerokie spektrum sprawców, od partnerów intymnych po członków rodziny. Jednak brak precyzyjnych kryteriów i jednoznacznych definicji może prowadzić do błędów interpretacyjnych w praktyce prawnej. W krajach, takich jak Polska, implementacja Konwencji Stambulskiej budziła obawy, że może to prowadzić do nadmiernego rozciągania zakresu odpowiedzialności na sytuacje, które niekoniecznie powinny być traktowane jako przemoc domowa w rozumieniu prawa karnego.

Co ciekawe, wysokie wskaźniki przemocy odnotowano w krajach takich jak Finlandia (57,1%), Szwecja (52,5%) czy Dania (47,5%), które należą do najwcześniejszych sygnatariuszy Konwencji Stambulskiej. Dla kontrastu, w Polsce, która ratyfikowała Konwencję stosunkowo późno (w kwietniu 2015 r.) wskaźnik ten wynosi zaledwie 16,7%, co plasuje ją wśród najbezpieczniejszych państw UE w tym zakresie. Bułgaria, która Konwencji Stambulskiej nigdy nie ratyfikowała, także cieszy się bardzo niskimi wskaźnikami przemocy wobec kobiet na tle Unii Europejskiej.

Konwencja Stambulska zakłada, że przemoc wobec kobiet ma charakter strukturalny, wynikający z nierówności płci oraz tradycyjnych ról społecznych. W Preambule znajduje się stwierdzenie, że przemoc wobec kobiet to „strukturalne narzędzie dominacji”, co budzi kontrowersje. Instytut Ordo Iuris w swojej analizie wskazuje, że takie podejście ignoruje realne przyczyny przemocy. Koncentracja na „gender-based violence” marginalizuje przemoc wobec innych grup, np. mężczyzn czy seniorów. Ponadto dane z raportu wskazują, że systemy pomocy w krajach nordyckich nie radzą sobie skutecznie z obsługą ofiar przemocy, co może wynikać z ideologizacji problemu.

 

Przepisy prawa krajowego kontra rozwiązania konwencyjne

 

Polska już przed ratyfikacją Konwencji dysponowała rozwiniętymi mechanizmami ochrony ofiar przemocy:

  • Kodeks karny penalizuje przemoc domową i seksualną.
  • Ustawa o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie wprowadziła możliwość natychmiastowej izolacji sprawcy od ofiary.
  • Funkcjonują centra wsparcia oraz ogólnopolska linia pomocy.

Konwencja Stambulska, zamiast wzmacniać te narzędzia, promuje redefinicję pojęć i wprowadza nowe pojęcia, takie jak „gender” czy „przemoc strukturalna”. Mechanizm GREVIO kontrolujący implementację Konwencji wzbudza też kontrowersje związane z naruszaniem suwerenności państw i nadinterpretacją przepisów. GREVIO (Grupa Ekspertów ds. Przeciwdziałania Przemocy wobec Kobiet i Przemocy Domowej) to organ monitorujący realizację postanowień Konwencji Stambulskiej. Jego zadaniem jest ocena działań podejmowanych przez państwa-strony oraz wydawanie zaleceń mających na celu usprawnienie wdrażania Konwencji. GREVIO dokonuje przeglądu sprawozdań przygotowywanych przez rządy, może przeprowadzać wizytacje w krajach oraz formułować zalecenia ogólne dotyczące implementacji postanowień Konwencji.

 

Podsumowanie

Raport UE stanowi ważny głos w debacie nad przemocą wobec kobiet i jego wyniki poddają w wątpliwość skuteczność Konwencji Stambulskiej. Polska jako kraj o stosunkowo niskim wskaźniku przemocy, powinna skupić się na rozwijaniu własnych mechanizmów ochrony, niezależnych od ideologicznych zaleceń zawartych w Konwencji czy zaleceń wydawanych przez GREVIO. Jak dotąd, brak jest dowodów na to, że ratyfikacja Konwencji przekłada się na spadek przemocy, a wyniki badań wskazują na coś wręcz przeciwnego. Co więcej, Konwencja kładzie nacisk na rewolucję społeczną i ideologiczne kwestie zamiast na konkretne działania wspierające ofiary. Wdrażając mechanizmy realnie chroniące i pomagające ofiarom przemocy, Polska powinna skupić się na rozwijaniu istniejących narzędzi ochrony i współpracy z organizacjami pomocowymi, bez przyjmowania ideologicznych zapisów.

 

Julia Książek – analityk Centrum Prawa Międzynarodowego Ordo Iuris