Na początku trzeciego tysiąclecia chrześcijaństwo jest podzielone na kilkadziesiąt tysięcy różnego rodzaju kościołów, wspólnot i związków wyznaniowych. W tej wielkiej galaktyce różnych nurtów i prąd religijnych można wyróżnić cztery główne gałęzie: katolicyzm, prawosławie, protestantyzm i chrześcijaństwo zielonoświątkowe, czyli pentekostalne.
Pierwsza wspólnota zielonoświątkowa została założona w Stanach Zjednoczonych w 1901 roku. Gwałtowny rozwój nowego nurtu w chrześcijaństwie należy uznać za wielką rewolucję, która stanowi poważne wyzwanie dla katolików. W wielu krajach świata opuszczają Kościół katolicki dziesiątki milionów wiernych, którzy stają się członkami nowych wspólnot zielonoświątkowych. Za kilka lat będzie na świecie miliard zielonoświątkowców. W jaki sposób można scharakteryzować ten nowy prąd religijny? Jakie nowe elementy zawiera religijność zielonoświątkowa? W jaki sposób katolicy powinni oceniać chrześcijaństwo pentekostalne?
Globalny ruch zielonoświątkowy można określić jako nurt w ramach chrześcijaństwa, którego najważniejszą charakterystyką jest akcentowanie działania Ducha Świętego w życiu chrześcijan. Z teologicznego punktu widzenia ruch zielonoświątkowy jest przede wszystkim formą osobistego doświadczenia Boga. Andrzej Migda, badacz religijności zielonoświątkowej, w książce „Mistycyzm pentekostalny w Polsce” stwierdza, że „zielonoświątkowcy wyrażają powszechne przekonanie o możliwości nawiązania niezapośredniczonej, bezpośredniej komunikacji z Bogiem. Nie odbywa się ona za pośrednictwem księgi, sakramentu, drugiego człowieka, czyjejś posługi, lecz bezpośrednio”.
Ruch zielonoświątkowy przyjmuje różne formy odpowiednio do społecznej, kulturowej i religijnej tożsamości swoich wyznawców. Jako prąd duchowy nie ma granic terytorialnych ani wyznaniowych. Może przenikać antagonistyczne wobec siebie klasy i grupy społeczne. Dzieli się na wiele autonomicznych kościołów i związków wyznaniowych, które charakteryzuje wiara w konieczność świadomego odrodzenia przez uznanie Jezusa za „osobistego Zbawiciela”, intensywne przeżywanie obecności Ducha Świętego, doświadczenie tzw. chrztu w Duchu Świętym oraz praktykowanie Jego darów.
Fundamentem religijności pentekostalnej jest nowe rozumienie Pisma Świętego. Zwolennicy ruchów zielonoświątkowych w pewnym stopniu zakwestionowali tradycyjną teologię katolicką i protestancką, tworząc własną wizję religii, moralności i życia społecznego. W ich przekonaniu wszystkie nadzwyczajne zjawiska, jak np. cuda i uzdrowienia opisane w Biblii, mogą występować z taką samą częstotliwością także dzisiaj, jeśli odpowiednio żywa będzie wiara członków kościołów czy grup modlitewnych. Mamy tutaj do czynienia z „religijnością milakularną”, której istotą jest cud jako fundament religii w ogóle. Przedstawiciele nurtu zielonoświątkowego są przekonani, że także w XXI wieku wciąż da się zaobserwować spektakularne oznaki aktywności mocy Bożej w życiu człowieka wiary, tak jak to było w czasach apostolskich.
Religijność pentekostalna oznacza próbę powrotu do zjawisk religijnych, które na przełomie XIX i XX wieku analizował francuski filozof i socjolog Emil Durkheim. Mówił on o elementarnych formach życia religijnego, które zawierają w sobie taniec, trans, sny i uzdrowienia. Niektóre elementy religijności zielonoświątkowej nawiązują do tego rodzaju zjawisk, obecnych w religiach naturalnych. W tym kontekście niezwykle ważne jest podkreślenie roli, jaką odgrywa osobiste doświadczenie religijne rozumiane skrajnie subiektywistycznie. Współczesna duchowość pentekostalna stanowi najczęściej mieszankę wiary, emocji, wrażliwości religijnej, osobistych przeżyć i doświadczeń. Chrześcijanin pentekostalny zdaje się mówić: „Wierzę, ponieważ doświadczam”. Występuje tutaj wyraźny prymat doświadczenia nad refleksją i samym aktem wiary. Osobiste doświadczenie religijne staje się jedynym kryterium prawdziwości wyznawanej wiary.
Zielonoświątkowcy twierdzą, że ich emocjonalna duchowość jest odpowiedzią na przesadnie racjonalne podejście do wiary w innych chrześcijańskich formach kultu i pobożności. W konsekwencji pomniejszenia czynnika intelektualnego dochodzi do tego, że prawdy religijne są nie tyle poznawane, ile przeżywane w sposób emocjonalny i czysto subiektywny. Od lat 90. XX wieku w we wspólnotach zielonoświątkowych rośnie tendencja do wprowadzania na szeroką skalę nowych technologii akustycznych i efektów multimedialnych. W pentekostalnym doświadczeniu religijnym to właśnie muzyka, dźwięk i światło zaczynają odgrywać zdecydowanie dominującą rolę. Bardzo wymownym potwierdzeniem tego typu pobożności i przeżywania religijności są bardzo popularne w wielu krajach nabożeństwa nazywane Wieczorami Chwały.
Zjawiskiem typowym dla duchowości pentekostalnej są objawy psychosomatyczne, występujące w trakcie wielu różnych spotkań modlitewnych, które przejawiają się w postaci drgawek ciała, konwulsji, krzyku czy spazmatycznego śmiechu. W psychologii religii takie zachowania są klasyfikowane jako przejawy „odmiennych stanów świadomości”. Wydaje się, że bardzo często zielonoświątkowe zjawiska psychosomatyczne powstają wskutek tych samych mechanizmów psychicznych, które umożliwiają transy szamańskie czy stąpanie po rozżarzonych węglach. Jedną z najbardziej znanych form „odmiennych stanów świadomości” są tzw. upadki, czyli spoczynki w duchu, gdy w trakcie spotkań modlitewnych ludzie upadają na ziemię, tracą świadomość częściowo lub całkowicie.
Ks. prof. Andrzej Kobyliński
Źródło: A. Kobyliński, Charakterystyka chrześcijaństwa zielonoświątkowego, „Rycerz Niepokalanej” 765(2020)2, s. 19-20.
