Odznaczali się niezwykłą sumiennością, dzięki czemu stali się wybitnymi lekarzami. Przedmiotem ich troski był każdy potrzebujący ich pomocy, chory człowiek. W szczególny sposób zajmowali się biednymi. Podkreśla się, że za swe usługi nie pobierali zapłaty (stąd źródła wschodnie nazywają ich anargyrami, prawosławni zaś biezsriebriennikami). Uważali, że wszystko mają od Boga i należy to do Boga i Jego stworzeń. Pragnęli postępować zgodnie z poleceniem Zbawiciela: "Darmo otrzymaliście, darmo dawajcie" (Mt 10, 8).
Godnie i cierpliwie znieśli okrutne tortury, do końca nie wyparli się Chrystusa. Pozostali niezłomnymi do ostatniej chwili swego życia. Do sędziego podczas procesu mieli powiedzieć: "Jesteśmy chrześcijanami".
Według legendy ich męczeństwo miało miejsce ok. 300 r. podczas prześladowań za czasów Dioklecjana. Zginęli w Cyrze (Kyrros) w Syrii, gdzie zostali pochowani. Ich grób od razu zasłynął cudami, a kult wzrastał, czego mamy dowody w piśmiennictwie wczesnochrześcijańskim. Nad grobem męczenników wzniesiono wspaniałą bazylikę, która do czasów przybycia Arabów, a potem Turków, była celem licznych pielgrzymek. Stamtąd ich kult rozpowszechniał się bardzo szybko i objął cały Kościół. W Konstantynopolu cesarz Justynian Wielki (+ 565) wystawił ku ich czci dwie świątynie, gdyż - jak twierdził - dzięki ich wstawiennictwu wyzdrowiał z ciężkiej choroby.
Już w VI wieku św. Grzegorz z Tours był w posiadaniu ich relikwii. W Rzymie papież św. Symmach (498-514) wybudował ku ich czci oratorium, a papież Feliks IV (526-530) kościół świętych Kosmy i Damiana przy Forum Romanum - dziś jest to główne miejsce ich kultu. Tam znajduje się znaczna część relikwii obu Świętych. Pozostałe relikwie odbierają cześć w różnych miejscach świata; w sposób szczególny w kościele katedralnym w Amalfi, na południu Włoch. Fragment relikwii znajduje się także w Polsce - w cerkwi na Bacieczkach w Białymstoku.
Święci Kosma i Damian są patronami Florencji, aptekarzy, farmaceutów, lekarzy, chirurgów, akuszerek, dentystów, fryzjerów, fizyków, cukierników, wytwórców substancji chemicznych, mędrców; są też opiekunami fakultetów medycznych, przemysłu chemicznego, ludzi niewidomych i osób chorych na nowotwory; chronią przed epidemiami, przed przepukliną i przed chorobami koni. Ich imiona są wymieniane w Kanonie Rzymskim.
W ikonografii święci Kosma i Damian przedstawiani są jako ludzie młodzi, ubrani w wytworne szaty, z narzędziami medycznymi, szkiełkami, pudełkami maści, łyżką aptekarską do nabierania maści, moździerzem, laską Eskulapa, a także podczas męczeństwa.
brewiarz.pl
Litania ku czci świętych lekarzy Kosmy i Damiana
Panie zmiłuj się nad nami
Chryste zmiłuj się nad nami
Panie zmiłuj się nad nami
Święty Łukaszu patronie lekarzy, módl się za nami
Święci lekarze, Kosmo i Damianie, módlcie się za nami,
Święci lekarze, naśladowcy Chrystusa, módlcie się za nami,
Święci lekarze, godni podziwu dla cnót waszych, módlcie się za nami,
Święci lekarze, jaśniejący dobrocią, módlcie się za nami,
Święci lekarze, płomienni miłością , módlcie się za nami,
Święci lekarze, przyozdobieni pokora, módlcie się za nami,
Święci lekarze,wzorowi w łagodności, módlcie się za nami,
Święci lekarze, mężni obrońcy wiary, módlcie się za nami,
Święci lekarze, apostołowie Prawdy, módlcie się za nami,
Święci lekarze, pogardzający światem, módlcie się za nami,
Święci lekarze, tęskniący ku bogactwom Nieba, módlcie się za nami,
Święci lekarze, niezmordowani bohaterowie miłości bliźniego, módlcie się za nami,
Święci lekarze, głosiciele chwały Bożej, módlcie się za nami,
Święci lekarze, zwolennicy nauki, módlcie się za nami,
Święci lekarze, wzorze i obrono dla lekarzy, módlcie się za nami,
Święci lekarze, podporo dla dusz i ciał, módlcie się za nami,
Święci lekarze, zwierciadła prawdziwego braterstwa, módlcie się za nami,
Święci lekarze, o wielkim miłosierdziu, módlcie się za nami,
Święci lekarze, ulgo w nędzy,módlcie się za nami,
Święci lekarze, umocnienie słabych, módlcie się za nami,
Święci lekarze, schronienie dla strapionych, módlcie się za nami,
Święci lekarze, nadziejo chorych, módlcie się za nami,
Święci lekarze, potężni patronowie i obrońcy, módlcie się za nami,
Święci lekarze, orędownicy grzeszników, módlcie się za nami,
Święci lekarze, pogromcy demonów, módlcie się za nami,
Święci lekarze, radośni i mocni w udrękach, módlcie się za nami,
Święci lekarze, heroiczni świadkowie Ewangelii, módlcie się za nami,
Święci lekarze, uwolnieni z głębin morskich, módlcie się za nami,
Święci lekarze, cudownie uratowani od ognia, módlcie się za nami,
Święci lekarze, triumfujący nad wszelka tyrania, módlcie się za nami,
Święci lekarze, wierni aż do śmierci, módlcie się za nami,
Święci lekarze, współtowarzysze Aniołów, módlcie się za nami,
Święci lekarze, rozdający laski, módlcie się za nami,
Baranku Boży, który gładzisz grzechy świata, przepuść nam Panie.
Baranku Boży, który gładzisz grzechy świata, wysłuchaj nas, Panie.
Baranku Boży, który gładzisz grzechy świata, zmiłuj się nad nami.
Módlmy się: O Boże Wszechmogący, dozwól nam, którzy błagamy opieki Twoich świętych męczenników, Kosmy i Damiana, abyśmy przez ich orędownictwo zostali uwolnieni od wszelkiego zła, które nam zagraża. Przez Chrystusa, Pana Naszego. Amen.
